Trẻ nhỏ thường dễ bộc phát cảm xúc bằng cách khóc, la hét, đá lung tung hay ném đồ, những lúc như vậy, nhiều bố mẹ cảm thấy bất lực. Nhưng trẻ dễ nổi cáu không phải vì con hư hay tính xấu, mà vì não bộ và khả năng điều tiết cảm xúc của con chưa phát triển hoàn thiện.
So với việc cố gắng “ngăn trẻ tức giận” hay “bắt con phải bình tĩnh”, điều quan trọng hơn là dạy con học cách giận một cách an toàn và có kiểm soát.
01. Vì sao trẻ dễ nổi giận? 🧠
Từ góc độ khoa học thần kinh, "tính khí thất thường" của trẻ thực chất là do đang trong giai đoạn phát triển não bộ chứ không phải là tính xấu.
Cụ thể như sau:
1. Thuỳ trán chưa phát triển hoàn thiện
Đây là vùng chịu trách nhiệm kiểm soát xung động, lập kế hoạch và điều chỉnh cảm xúc. Theo các nghiên cứu hiện nay, thuỳ trán chỉ hoàn thiện sau tuổi dậy thì, vì vậy trước đó nó vẫn đang trong giai đoạn phát triển.
Điều này nghĩa là khi cảm xúc bị kích thích, trẻ chưa đủ khả năng lý trí để kiềm chế cảm xúc. Vì vậy các hành vi như khóc lóc, ném đồ, đá người,... không phải là cố tình mất kiểm soát mà là phản ứng sinh lý tự nhiên vì các con chưa có khả năng đó.
2. Khả năng ngôn ngữ và nhận diện cảm xúc còn hạn chế
Nhiều bé thực ra không muốn nổi cáu mà do không biết cách diễn đạt cảm xúc bằng lời nói. Nghiên cứu cho thấy trẻ em có ít vốn từ vựng cảm xúc càng dễ bùng nổ cảm xúc hơn. Khi chưa thể nói "con đang giận" hay "con thất vọng", trẻ sẽ dùng hành động như khóc, hét hay ném đồ đạc để thể hiện cảm xúc.
3. Trẻ em luyện tính tự giác thông qua cảm xúc
Ở giai đoạn 2-6 tuổi, trẻ bước vào giai đoạn phát triển tâm lý gọi là "tự chủ so với nghi ngờ bản thân".
Trẻ em thường dùng những cụm từ như "Con muốn tự làm!" và "Con không muốn!" để khẳng định bản thân "con là ai" và "con có thể quyết định điều gì". Khi trẻ bị kiểm soát hoặc phủ nhận liên tục, cảm giác bị mất quyền kiểm soát sẽ khiến con phản ứng lại bằng cơn giận dữ.
Vì vậy khi trẻ nổi giận thật ra đang cố thể hiện "Con không vui", "Con cần được thấu hiểu", hoặc "Con muốn tự quyết định".
Nói chung, việc trẻ hay giận dỗi là việc bình thường, phần lớn trong số đó liên quan đến sự phát triển của trẻ chứ không phải do con "cứng đầu" hay "khó bảo".
02. Dạy con “giận đúng cách” như thế nào? 💡
Giận đúng cách không có nghĩa là bắt con kìm nén cảm xúc mà là giúp con nhận biết, thể hiện và điều chỉnh cảm xúc của mình phù hợp hơn.
Hãy bắt đầu bằng 3 bước sau:
Bước 1: Cho phép cảm xúc được bộc lộ thay vì vội vàng dập tắt
Khi trẻ em tức giận hoặc ăn vạ, phản ứng đầu tiên của bố mẹ là nói "Nín ngay, không được khóc nữa", "Đừng ăn vạ nữa", "Bình tĩnh lại!",...
Phản ứng này sẽ khiến con nhận được thông điệp "Nổi giận là sai". Lâu dần, con sẽ đè nén cảm xúc, không dám thể hiện cơn giận. Các nghiên cứu hiện tại phát hiện những cảm xúc bị kìm nén không biến mất mà sẽ tích tụ lại rồi bộc phát mạnh mẽ hơn, hoặc chuyển thành hành vi tiêu cực.
Vì vậy, bước đầu tiên trong việc dạy con là chấp nhận cảm xúc của con.
Bố mẹ có thể nói như này:
"Mẹ biết con đang giận, đúng không?"
"Con giận vì đồ chơi bị hỏng à?"
Khi cảm xúc của trẻ được nhìn thấy và thấu hiệu, cảm xúc của con sẽ giảm đi một nửa. Khi chúng ta giúp trẻ thể hiện được cảm xúc, các vùng lý trí trong não bộ sẽ bắt đầu hoạt động lại, giúp trẻ lấy lại bình tĩnh.
Bước 2: Dạy con diễn đạt cảm xúc thay vì để cảm xúc điều khiển
Trong cuộc sống, chúng ta nên dạy trẻ các thể hiện cảm xúc và cho phép trẻ làm như vậy, cho con biết rằng không có cảm xúc nào là sai và việc thể hiện ra là an toàn.
Khi trẻ tức giận, bạn có thể dạy con nói
"Con không thích như thế"
"Con đang giận lắm đấy"
Khi trẻ quá nhỏ để diễn đạt tốt bằng ngôn ngữ, chúng ta có thể dần dạy trẻ các từ vựng khác nhau để thể hiện cảm xúc như buồn, bực, thất vọng, xấu hổ,.. và cho phép con dùng các hành động thay thế như
"Khi con giận, có có thể dậm chân 2 lần để báo cho mẹ biết nhé"
"Con có thể ôm chặt bạn gấu bông hoặc bóp chặt túi cát nhỏ này khi tức giận này"
Nhiều nghiên cứu hành vi cho thấy, việc chuyển cảm xúc thành hành động có kiểm soát giúp giảm xu hướng bạo lực hoặc phá phách khi các con tức giận.
Khi trẻ em bộc phát cơn giận, bố mẹ tránh nói những câu như
"Không được phép giận"
"Con vô lý vừa thôi"
"Con hư lắm"
Hãy thử thay bằng
"Mẹ hiểu là con đang rất giận, nhưng con không được đánh bạn như thế nhé"
"Mẹ biết là con đang tức lắm, lại đâu mẹ ôm một cái rồi mình cùng tìm cách giải quyết nhé"
Cách phản hồi này giúp con hiểu được giới hạn hành vi, đồng thời cho trẻ biết rằng cảm xúc của mình đang được công nhận.
Bước 3: Đồng hành cùng con để ổn định cảm xúc
Mục tiêu cuối cùng của việc dạy con giận đúng cách và quản lý cảm xúc không phải để ngừng tức giận, mà là giúp con biết cách tự bình tĩnh lại, gọi là khả năng ổn định phục hồi cảm xúc.
Sau mỗi lần con nổi giận, bố mẹ có thể cùng con xem xét lại tình hình và nói chuyện về những cảm xúc đó.
Ví dụ
"Lúc nãy con rất bực mình khi đi học về nhưng hôm nay con không ném đồ nữa, mẹ thấy con có tiến bộ lắm. Con kể mẹ nghe xem vì sao con lại bực mình và con làm thế nào để bình tĩnh lại được không?"
"Lần sau khi con tức giận thì thử hít sâu 3 lần rồi nói cho mẹ biết có chuyện gì nhé"
Tránh việc chỉ trích dạy dỗ mà tập trung vào việc khen con vì đã tiến bộ và dạy con các mẹo để xoa dịu cảm xúc. Theo thời gian, con sẽ hình thành kỹ năng kiểm soát cảm xúc tốt hơn.
Trẻ có khả năng điều tiết cảm xúc tốt thường tự tin hơn, học tập tốt hơn, có lợi thế hơn trong khả năng giao tiếp xã hội và ít bị căng thẳng.
Và năng lực này không phải bẩm sinh mà đều nhờ được rèn luyện qua từng lần con giận, rồi học cách tự suy ngẫm, bình tĩnh lại.
Bố mẹ đóng vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện cả 3 bước trên, trong quá trình này, chúng ta - những người làm bố mẹ - không nên kìm nén cảm xúc của con cái mà nên trở thành những người dẫn dắt, định hướng cho con.
03. Bố mẹ làm gương – Yếu tố quyết định 👨👩👧
Muốn con học được cách tức giận đúng, thì trước tiên chính bố mẹ phải là người làm mẫu trước.
Trẻ thường học mọi thứ bằng cách quan sát và bắt chước. Nếu người lớn dễ mất kiểm soát, quát tháo, đập đồ,... thì trẻ cũng sẽ học và coi đó là cách thể hiện cảm xúc.
Khi bạn cảm thấy mình sắp nổi nóng, hãy thử
- Hít sâu vài hơi
- Nói với con "Bố/Mẹ đang hơi giận, bố mẹ cần một phút để bình tĩnh lại đã nhé"
- Khi đã bình tĩnh lại, chúng ta mới quay lại nói chuyện với con
Cách này hiệu quả hơn bất kỳ "lời thuyết giảng" nào. Vì khi bố mẹ thực hành việc "giận đúng cách", con sẽ hiểu rằng
- Tức giận không phải là sai
- Tức giận không đáng sợ
- Giận là cảm xúc bình thường, có thể được hiểu và xử lý một cách đúng đắn
🌷
Ai cũng có lúc nổi giận - trẻ con cũng vậy, nhất là khi các con còn đang học cách hiểu và điều khiển cảm xúc của mình.
Bố mẹ không cần ngăn con nổi giận, mà hãy dạy con giận một cách đúng đắn.
Quá trình này cần thời gian, sự kiên nhẫn và đồng hành vì khả năng kiểm soát cảm xúc không tự nhiên có, mà được hình thành từ những lần con được thấu hiểu, được hướng dẫn và bình tĩnh lại.
💞 Hãy cùng con học cách “giận đúng”, để cảm xúc trở thành sức mạnh, chứ không phải vũ khí nhé bố mẹ.
PLpharco - ĐỒNG HÀNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE GIA ĐÌNH BẠN
Địa chỉ: 58E, KĐT Đại Kim, P. Định Công, Hà Nội
Hotline 24/7: 091.555.3579
