Với việc mức sống được cải thiện và nhận thức của mọi người về sức khoẻ ngày càng tăng, việc bổ sung axit folic (hay acid folic) trước khi mang thai để ngăn ngừa dị tật thai nhi đã trở nên phổ biến. Vậy có nhất thiết phải dùng sản phẩm bổ sung không? Ở bài viết này, PLpharco sẽ giải đáp chi tiết thắc mắc cho bạn.
1. Axit folic (hay acid folic) thực chất là gì?
Axit folic (Vitamin B9), là một chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể con người và đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp DNA và RNA, quá tình methyl hoá DNA, quá trình tạo máu và duy trì chức năng thần kinh. Cơ thể con người không thể tự tổng hợp, chỉ có thể bổ sung từ bên ngoài. Axit folic đóng vai trò quan trọng trong quá trình phân chia và phát triển tế bào, tổng hợp axit nucleic, acid amin và protein. Cùng với vitamin B12, nó thúc đẩy sự hình thành và trưởng thành của các tế bào hồng cầu. Đây cũng là một chất dinh dưỡng không thể thiếu cho sự phát triển và tăng trưởng của thai nhi.
Axit folic tự nhiên có trong rau xanh đậm, họ cam quýt, đậu nành, gan động vật, v.v. Tuy nhiên, axit folic tự nhiên rất dễ mất đi trong quá trình chế biến bằng nhiệt độ cao và hấp thu, và chỉ có khoảng 60% được cơ thể hấp thu; trong khi đó, axit folic tổng hợp trong thuốc, thực phẩm chức năng có khả năng hấp thu cao hơn.
2. Chức năng của axit folic
- Hiệu quả trong phòng ngừa dị tật ống thần kinh thai nhi
- Hiệu quả trong phòng ngừa các dị tật bẩm sinh khác, như sứt môi hở hàm ếch, dị tật hình thể
- Giảm phản ứng có hại khi mang thai
- Phòng ngừa thiếu máu cho mẹ bầu và thai nhi
- Thúc đẩy sự phát triển hệ thần kinh của thai nhi
- Giảm nguy cơ tiền sản giật và sinh non
- Các tác dụng khác bao gồm: phòng ngừa bệnh tim mạch, ung thư cổ tử cung và ung thư vú, sa sút trí tuệ tuổi già…
- Cải thiện chất lượng tinh trùng và trứng.
3. Hậu quả khi thiếu axit folic
Ý nghĩa quan trọng nhất của việc bổ sung axit folic là ngăn ngừa khuyêt tật ống thần kinh ở thai nhi. Hệ thần kinh bắt đầu phát triển từ ngày 15 đến ngày thứ 17 của phôi. Vào khoảng ngày thứ 22, hai bên nếp gấp thần kinh bắt đầu di chuyển lại gần nhau hơn để tạo thành một ống thần kinh. Vào ngày 24, 25, 26 của phôi, các lỗ ống bắt đầu đóng lại. Nếu trong giai đoạn này mẹ thiếu axit folic, ống thần kinh thai nhi có thể không đóng hoàn toàn, từ đó gây ra dị tật ống thần kinh.
Dị tật ống thần kinh (NTDs) là các khiếm khuyết nghiêm trọng như thai vô sọ, thoát vị não – màng não, hoặc nứt đốt sống. Hầu hết thai nhi mắc NTDs đều không thể sống sót hoặc sống tàn tật suốt đời.
Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc thiếu axit folic trong thời kỳ mang thai làm tăng nguy cơ tiền sản giật, bong nhau thai và thiếu máu ở mẹ.
4. Làm thế nào để bổ sung axit folic?
Nói đến đây, chắc hẳn nhiều mẹ sẽ thắc mắc "Axit folic nhất định phải uống sao? Không thể thay thế bằng thực phẩm được à?
Câu trả lời là: Bắt buộc phải uống, thực phẩm không thể thay thế được. Việc bổ sung các chất dinh dưỡng khác thì chuyên gia dinh dưỡng thường sẽ ưu tiên khuyến nghị bổ sung qua thực phẩm. Nhưng với axit folic, chỉ dựa vào thực phẩm đơn thuần là không đủ.
Mặc dù rau xanh, các sản phẩm từ đậu nành, gan động vật, thịt nạc, hạt,.. là nguồn thực phẩm giàu axit folic, nhưng axit folic là một vitamin tan trong nước, cấu trúc không ổn định, rất nhạy cảm với nhiệt, ánh sáng, môi trường axit và kiềm, nên trong quá trình chế biến có thể làm mất 50-90% lượng axit folic có trong thực phẩm, đặc biệt là khi đun nóng kéo dài. Ngay cả khi hấp thụ vào cơ thể, sinh khả dụng của axit folic tự nhiên chỉ khoảng 50%.
Vì vậy, đối với phụ nữ mang thai, dù ăn uống rất đầy đủ thì cũng khó đáp ứng đủ 0.4mg axit folic cần thiết mỗi ngày trong giai đoạn chuẩn bị mang thai và 3 tháng đầu thai kỳ - nhất là khi một người ăn, hai người dùng, việc bổ sung từ nguồn bên ngoài là điều tất yếu
4.1. Lượng bổ sung thích hợp là bao nhiêu? Cần lưu ý gì khi sử dụng
Theo khuyến nghị của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã nêu trong hướng dẫn năm 2023 rằng 0pPhụ nữ mang thai nên bổ sung 400mcg (0,4mg) axit folic mỗi ngày.
Thời điểm bổ sung tốt nhất là vào sáng sớm, khi tỷ lệ hấp thụ axit folic của cơ thể tương đối cao.
Lượng axit folic tối đa mà cơ thể có thể dung nạp là 1mg/ngày, dùng quá liều sẽ gây ra tác dụng phụ.
Ví dụ, lượng axit folic quá nhiều có thể gây trở ngại cho quá trình chuyển hoá kẽm, gây ra tình trạng thiếu kẽm, có thể gây chậm phát triển thai nhi và làm tăng tỷ lệ sinh ra thai nhẹ cân.
Ngoài ra, dùng quá liều sẽ ức chế tác dụng của vitamin B12, làm giảm phản ứng đông máu tĩnh mạch, cản trở chẩn đoán thiếu máu ác tính vì dùng axit folic khiến hồng cầu giả phục hồi, che giấu đi dấu hiệu thiếu hụt vitamin B12 thực sự, làm ảnh hưởng đến quá trình chẩn đoán và điều trị đúng cách. Với người thiếu vitamin B12 nhưng chỉ bổ sung axit folic đơn độc, sẽ làm nặng hơn triệu chứng tổn thương thần kinh do thiếu B12, như rối loạn cảm giác, mất điều hòa vận động, v.v.
Còn có một số tác dụng phụ ít gặp ở người dị ứng hoặc hấp thu kém, khi dùng quá liều có thể buồn nôn, đầy bụng, chán ăn, nổi mẩn hoặc rối loạn tiêu hóa nhẹ. Dùng liều cao lâu dài có thể gây nước tiểu vàng.
4.2. Tại sao cần uống trong giai đoạn chuẩn bị mang thai?
Ngay cả khi bổ sung 0,4mg axit folic mỗi ngày, thì cũng phải mất ít nhất 3 tháng để nồng độ axit folic trong cơ thể đạt mức đủ để bảo vệ sự phát triển bình thường của ống thần kinh của thai nhi, giúp giảm nguy cơ dị tật ống thần kinh. Do đó ,việc bổ sung axit folic nên được bắt đầu trước ít nhất 3 tháng.
Và vì sự phát triển ống thần kinh của thai nhi xảy ra sớm, chủ yếu hoàn tất vào cuối tuần thứ 3 của thai kỳ, nên việc bổ sung axit folic cần kéo dài đến hết 3 tháng đầu thai kỳ.
5. Cách chọn sản phẩm bổ sung axit folic?
Hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại thuốc bổ sung axit folic, nhưng việc lựa chọn không cần phải theo tiêu chí "tiền nào của nấy" mà nên chọn loại phù hợp với tình trạng cơ thể của mỗi người theo tư vấn của bác sĩ. Ngoài các nhà thuốc và bệnh viện, nhiều tổ chức y tế chuyên ngành cũng cung cấp các sản phẩm chất lượng.
Phụ nữ chuẩn bị mang thai có thể chọn các loại vitamin tổng hợp có chứa axit folic là được. Quan trọng nhất là lượng axit folic mỗi ngày cần đạt từ 0,4 - 0,8mg.
Có một số sản phẩm tổng hợp các chất bổ sung cần thiết trên thị trường, chẳng hạn viên uống bổ sung sắt Folisid Forte khá phù hợp với nhu cầu của phụ nữ mang thai, chứa 30mg sắt hữu cơ + 120mg vitamin C + 0,4mg acid folic và 1,5mg đồng, tiện lợi và hợp lý khi sử dụng.
